NHỮNG NỘI DUNG CHỦ YẾU CỦA TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã để lại cho dân tộc ta một di sản vô giá, đó là tư

tưởng của Người, trong đó có tư tưởng về đạo đức. Bản thân Chủ tịch Hồ Chí

Minh là một tấm gương sáng ngời về đạo đức. Người để lại rất nhiều tác phẩm, bài

nói, bài viết chuyên về đạo đức. Ngay trong tác phẩm lý luận đầu tiên Người viết

để huấn luyện những người yêu nước Việt Nam trẻ tuổi, cuốn Đường Kách mệnh,

vấn đề đầu tiên Người đề cập là tư cách người cách mệnh. Tác phẩm sau cùng bàn

sâu về vấn đề đạo đức được Người viết nhân dịp kỷ niệm 39 năm ngày thành lập

Đảng (3-2-1969), đăng trên báo Nhân dân là bài Nâng cao đạo đức cách mạng,

quét sạch chủ nghĩa cá nhân. Trong Di chúc thiêng liêng, khi nói về Đảng, Bác

cũng căn dặn Đảng phải rất coi trọng giáo dục, rèn luyện đạo đức cách mạng cho

cán bộ, đảng viên.

Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh bắt nguồn từ truyền thống đạo đức của dân

tộc Việt Nam đã được hình thành, phát triển trong suốt quá trình đấu tranh dựng

nước và giữ nước; là sự vận dụng và phát triển sáng tạo tư tưởng đạo đức cách

mạng của chủ nghĩa Mác - Lênin. Đó là sự tiếp thu có chọn lọc và phát triển những

tinh hoa văn hóa, đạo đức của nhân loại, cả phương Đông và phương Tây, mà

Người đã tiếp thu được trong quá trình hoạt động cách mạng đầy gian lao, thử

thách và vô cùng phong phú vì mục tiêu giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp,

giải phóng con người.

Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh là một hệ thống các quan điểm cơ bản và

toàn diện về đạo đức, bao gồm: vị trí, vai trò, nội dung của đạo đức; những phẩm

chất đạo đức cơ bản và những nguyên tắc xây dựng nền đạo đức mới; yêu cầu rèn

luyện đạo đức với mỗi người cách mạng.

1. Về vị trí, vai trò của đạo đức trong xã hội và trong đời sống của mỗi

người.

- Từ rất sớm, Hồ Chí Minh đã khẳng định đạo đức là gốc của người cách

mạng. Trong tác phẩm Đường Kách mệnh, Người đã nêu lên 23 điểm thuộc “tư

cách một người cách mệnh”, trong đó chủ yếu là các tiêu chuẩn về đạo đức, thể

hiện chủ yếu trong 3 mối quan hệ: với mình, với người và với việc. Người viết:

“Làm cách mạng để cải tạo xã hội cũ thành xã hội mới là một sự nghiệp rất vẻ

vang, nhưng nó cũng là một nhiệm vụ rất nặng nề, một cuộc đấu tranh rất phức tạp,

lâu dài, gian khổ. Sức có mạnh mới gánh được nặng và đi được xa. Người cách

mạng phải có đạo đức cách mạng làm nền tảng, mới hoàn thành được nhiệm vụ

cách mạng vẻ vang”.

- Với mỗi người, Hồ Chí Minh ví đạo đức là nguồn nuôi dưỡng và phát triển

con người, như gốc của cây, như ngọn nguồn của sông suối. Người viết: “Cũng

như sông thì có nguồn mới có nước, không có nguồn thì sông cạn. Cây phải có

gốc, không có gốc thì cây héo. Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo

đức thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân”. Theo Hồ Chí Minh, đạo đức cách mạng giúp cho con người vững vàng trong

mọi thử thách. Người viết : “có đạo đức cách mạng thì gặp khó khăn, gian khổ,

thất bại không rụt rè, lùi bước”; “khi gặp thuận lợi, thành công vẫn giữ vững tinh

thần gian khổ, chất phác, khiêm tốn”, mới “lo trước thiên hạ, vui sau thiên hạ”; “lo

hoàn thành nhiệm vụ cho tốt chứ không kèn cựa về mặt hưởng thụ; không công

thần, không quan liêu, không kiêu ngạo, không hủ hóa”.

- Với yêu cầu đó, Hồ Chí Minh nêu ra năm điểm đạo đức mà người đảng

viên phải giữ gìn cho đúng, đó là:

+ Tuyệt đối trung thành với Đảng, với nhân dân.

+ Ra sức phấn đấu để thực hiện mục tiêu của Đảng.

+ Vô luận trong hoàn cảnh nào cũng quyết tâm chống mọi kẻ địch, luôn luôn

cảnh giác, sẵn sàng chiến đấu, quyết không chịu khuất phục, không chịu cúi đầu.

+ Vô luận trong hoàn cảnh nào cũng phải đặt lợi ích của Đảng lên trên hết.

+ Hòa mình với quần chúng thành một khối, tin quần chúng, hiểu quần

chúng, lắng nghe ý kiến của quần chúng.

- Đối với Đảng, tổ chức tiền phong chiến đấu của giai cấp công nhân, nhân

dân lao động và của cả dân tộc Việt Nam, Hồ Chí Minh yêu cầu phải xây dựng

Đảng ta thật trong sạch, Đảng phải “là đạo đức, là văn minh”. Người thường nhắc

lại ý của V. I. Lênin: Đảng Cộng sản phải tiêu biểu cho trí tuệ, danh dự, lương tâm

của dân tộc và thời đại.

- Vấn đề đạo đức được Hồ Chí Minh đề cập một cách toàn diện. Người nêu

yêu cầu đạo đức đối với các giai cấp, tầng lớp và các nhóm xã hội, trên mọi lĩnh

vực hoạt động, trong mọi phạm vi, từ gia đình đến xã hội, trong cả ba mối quan hệ

của con người: đối với mình, đối với người, đối với việc. Tư tưởng Hồ Chí Minh

đặc biệt được mở rộng trong lĩnh vực đạo đức của cán bộ, đảng viên, nhất là khi

Đảng đã trở thành Đảng cầm quyền. Trong bản Di chúc bất hủ, Người viết: “Đảng

ta là một Đảng cầm quyền. Mỗi đảng viên và cán bộ phải thật sự thấm nhuần đạo

đức cách mạng, thật sự cần kiệm liêm chính, chí công vô tư”.

2. Những phẩm chất đạo đức cơ bản của con người Việt Nam trong thời

đại mới theo tư tưởng Hồ Chí Minh

a. Trung với nước, hiếu với dân

Trung, hiếu là đạo đức truyền thống của dân tộc Việt Nam và phương Đông,

được Chủ tịch Hồ Chí Minh kế thừa và phát triển trong điều kiện mới.

- Trung với nước là trung thành vô hạn với sự nghiệp dựng nước, giữ nước,

phát triển đất nước, làm cho đất nước “sánh vai với cường quốc năm châu". Nước

là của dân, dân là chủ đất nước, trung với nước là trung với dân, vì lợi ích của nhân

dân, “bao nhiêu quyền hạn đều của dân”; “bao nhiêu lợi ích đều vì dân”...

- Hiếu với dân nghĩa là cán bộ đảng, cán bộ nhà nước “vừa là người lãnh

đạo, vừa là đầy tớ trung thành của dân”. - Trung với nước, hiếu với dân là phẩm chất hàng đầu của đạo đức cách

mạng. Người dạy, đối với mỗi cán bộ đảng viên, phải “tuyệt đối trung thành với

Đảng, với nhân dân”, và hơn nữa, phải “tận trung với nước, tận hiếu với dân”.

- Trung với nước, hiếu với dân là phải gắn bó với dân, gần dân, dựa vào dân,

lấy dân làm gốc. Phải nắm vững dân tình, hiểu rõ dân tâm, quan tâm cải thiện dân

sinh, nâng cao dân trí, làm cho dân hiểu rõ nghĩa vụ và quyền lợi của người làm

chủ đất nước.

Tư tưởng Hồ Chí Minh về trung với nước, hiếu với dân thể hiện quan điểm

của Người về mối quan hệ và nghĩa vụ của mỗi cá nhân với cộng đồng, đất nước.

b. Yêu thương con người, sống có nghĩa, có tình

Yêu thương con người trong tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh xuất phát từ

truyền thống nhân nghĩa của dân tộc, kết hợp với chủ nghĩa nhân văn của nhân

loại, chủ nghĩa nhân đạo cộng sản. Hồ Chí Minh coi yêu thương con người là

phẩm chất đạo đức cao đẹp nhất. Yêu thương con người thể hiện mối quan hệ giữa

cá nhân với cá nhân trong quan hệ xã hội.

- Tình yêu thương con người thể hiện trước hết là tình thương yêu với đại đa

số nhân dân, những người lao động bình thường trong xã hội, những người nghèo

khổ, bị áp bức, bóc lột. Yêu thương con người phải làm mọi việc để phát huy sức

mạnh của mỗi người, đoàn kết để phấn đấu cho đạt được mục tiêu “ai cũng có cơm

ăn, áo mặc, ai cũng được học hành”.

- Thương yêu con người phải tin vào con người. Với mình thì chặt chẽ,

nghiêm khắc; với người thì khoan dung, độ lượng, rộng rãi, nâng con người lên, kể

cả với những người lầm đường, lạc lối, mắc sai lầm, khuyết điểm.

- Yêu thương con người là giúp cho mỗi người ngày càng tiến bộ, tốt đẹp

hơn. Vì vậy, phải thực hiện phê bình, tự phê bình chân thành, giúp nhau sửa chữa

khuyết điểm, phát huy ưu điểm để không ngừng tiến bộ.

- Yêu thương con người phải biết và dám dấn thân để đấu tranh giải phóng

con người.

Đối với những người cộng sản, Chủ tịch Hồ Chí Minh dạy: học tập chủ

nghĩa Mác - Lênin để thương yêu nhau hơn. Người viết: "Hiểu chủ nghĩa Mác -

Lênin là phải sống với nhau có tình có nghĩa. Nếu thuộc bao nhiêu sách mà sống

không có tình có nghĩa thì sao gọi là hiểu chủ nghĩa Mác - Lênin được".

c. Cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư

Cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư là nền tảng của đời sống mới, là

phẩm chất trung tâm của đạo đức cách mạng trong tư tưởng đạo đức của Hồ Chí

Minh, là mối quan hệ “với tự mình”.

- Hồ Chí Minh quan niệm cần, kiệm, liêm, chính là bốn đức tính của con

người, như trời có bốn mùa, đất có bốn phương và Người giải thích cặn kẽ, cụ thể

nội dung từng khái niệm.

+ Cần là lao động cần cù, siêng năng; lao động có kế hoạch, sáng tạo, có

năng suất cao; lao động với tinh thần tự lực cánh sinh, không lười biếng, không ỷ lại, không dựa dẫm. Phải thấy rõ “lao động là nghĩa vụ thiêng liêng, là nguồn sống,

nguồn hạnh phúc của mỗi chúng ta”.

+ Kiệm là tiết kiệm sức lao động, tiết kiệm thì giờ, tiết kiệm tiền của dân,

của nước, của bản thân mình, tiết kiệm từ cái to đến cái nhỏ; “không xa xỉ, không

hoang phí, không bừa bãi, không phô trương, hình thức...”.

Cần, kiệm là phẩm chất của mọi người lao động trong đời sống, trong công

tác.

+ Liêm là trong sạch, là “luôn tôn trọng, giữ gìn của công và của dân”,

“không xâm phạm một đồng xu, hạt thóc của Nhà nước, của nhân dân”; “không

tham địa vị, không tham tiền tài..., không tham tâng bốc mình...”.

+ Chính là ngay thẳng, không tà, là đúng đắn, chính trực. Đối với mình

không tự cao, tự đại; đối với người không nịnh trên, khinh dưới, không dối trá, lừa

lọc, luôn giữ thái độ chân thành, khiêm tốn, đoàn kết. Đối với việc thì để việc công

lên trên, lên trước việc tư, việc nhà. Được giao nhiệm vụ gì quyết làm cho kỳ được,

“việc thiện dù nhỏ mấy cũng làm; việc ác thì dù nhỏ mấy cũng tránh”.

Liêm, chính là phẩm chất của người cán bộ khi thi hành công vụ.

- Chí công là rất mực công bằng, công tâm; vô tư là không được có lòng

riêng, thiên tư, thiên vị "tư ân, tư huệ, hoặc tư thù, tư oán", đem lòng chí công, vô

tư đối với người, với việc. “Khi làm bất cứ việc gì cũng đừng nghĩ đến mình trước,

khi hưởng thụ thì mình nên đi sau”, “lo trước thiên hạ, vui sau thiên hạ”. Muốn

"chí công, vô tư" phải chiến thắng được chủ nghĩa cá nhân.

Đây là chuẩn mực của người lãnh đạo, người "giữ cán cân công lý", không

được vì lòng riêng mà chà đạp lên pháp luật.

- Cần, kiệm, liêm, chính có quan hệ chặt chẽ với nhau và với chí công, vô

tư. Cần, kiệm, liêm, chính sẽ dẫn đến chí công, vô tư. Ngược lại, đã chí công vô tư,

một lòng vì nước, vì dân, vì Đảng thì nhất định sẽ thực hiện được cần, kiệm, liêm,

chính.

d. Tinh thần quốc tế trong sáng

Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh về đoàn kết quốc tế là sự mở rộng những

quan niệm đạo đức nhân đạo, nhân văn của Người ra phạm vi toàn nhân loại, vì

Người là “người Việt Nam nhất” đồng thời là nhà văn hóa kiệt xuất của thế giới,

anh hùng giải phóng dân tộc, chiến sĩ lỗi lạc của phong trào cộng sản quốc tế.

Quan niệm đạo đức về tình đoàn kết quốc tế trong sáng của Hồ Chí Minh thể

hiện trong các điểm sau:

- Đoàn kết với nhân dân lao động các nước vì mục tiêu chung đấu tranh giải

phóng con người khỏi ách áp bức, bóc lột.

- Đoàn kết quốc tế giữa những người vô sản toàn thế giới vì một mục tiêu

chung, “bốn phương vô sản đều là anh em”.

- Đoàn kết với nhân loại tiến bộ vì hoà bình, công lý và tiến bộ xã hội.

- Đoàn kết quốc tế gắn liền với chủ nghĩa yêu nước. Chủ nghĩa yêu nước chân chính sẽ dẫn đến chủ nghĩa quốc tế trong sáng, chống lại mọi biểu hiện của

chủ nghĩa sô vanh, vị kỷ, hẹp hòi, kỳ thị dân tộc...

3. Những nguyên tắc xây dựng đạo đức mới

Hồ Chí Minh nêu lên những nguyên tắc xây dựng nền đạo đức mới trong xã

hội và chính Người đã suốt đời không mệt mỏi tự rèn mình, giáo dục, động viên

cán bộ, đảng viên, nhân dân cùng thực hiện. Đó là:

a. Nói đi đôi với làm, phải nêu gương về đạo đức

- Đối với mỗi người, lời nói phải đi đôi với việc làm.

- Nói đi đôi với làm trước hết là sự nêu gương tốt. Sự làm gương của thế hệ

đi trước với thế hệ đi sau, của lãnh đạo với nhân viên... là rất quan trọng. Người

yêu cầu, cha mẹ làm gương cho các con, anh chị làm gương cho em, ông bà làm

gương cho con cháu, lãnh đạo làm gương cho cán bộ, nhân viên...

- Đảng viên phải làm gương trước quần chúng. Người nói: “Trước mặt quần

chúng, không phải ta cứ viết lên trán chữ "cộng sản" mà ta được họ yêu mến.

Quần chúng chỉ quý mến những người có tư cách, đạo đức. Muốn hướng dẫn

nhân dân, mình phải làm mực thước cho người ta bắt chước” .

b. Xây đi đôi với chống

- Cùng với việc xây dựng đạo đức mới, bồi dưỡng những phẩm chất tốt đẹp,

nhất thiết phải chống những biểu hiện phi đạo đức, sai trái, xấu xa, trái với những

yêu cầu của đạo đức mới, đó là "chủ nghĩa cá nhân". Xây đi đôi với chống là muốn

xây phải chống, chống nhằm mục đích xây. Muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội thì

phải chống chủ nghĩa cá nhân.

- Xây dựng đạo đức mới trước hết phải được tiến hành bằng giáo dục, từ gia

đình đến nhà trường, tập thể và toàn xã hội. Những phẩm chất chung nhất phải

được cụ thể hoá sát hợp với các tầng lớp, đối tượng. Hồ Chí Minh đã cụ thể hoá

các phẩm chất đạo đức cơ bản đối với từng giai cấp, tầng lớp, lứa tuổi và nhóm xã

hội. Trong giáo dục, vấn đề quan trọng là phải khơi dậy ý thức đạo đức lành mạnh

của mọi người, để mọi người nhận thức được và tự giác thực hiện.

- Trong đấu tranh chống lại cái tiêu cực, lạc hậu trước hết phải chống chủ

nghĩa cá nhân, phải phát hiện sớm, phải chú ý phòng ngừa, ngăn chặn.

- Để xây và chống cần phát huy vai trò của dư luận xã hội, tạo ra phong trào

quần chúng rộng rãi, biểu dương cái tốt, phê phán cái xấu. Người đã phát động

cuộc thi đua “ba xây, ba chống”, viết sách “Người tốt, việc tốt” để tuyên truyền,

giáo dục về đạo đức, lối sống.

c. Phải tu dưỡng đạo đức suốt đời

- Hồ Chí Minh khẳng định, đạo đức cách mạng phải qua đấu tranh, rèn

luyện bền bỉ mới thành. Người viết: “đạo đức cách mạng không phải trên trời sa

xuống. Nó do đấu tranh, rèn luyện bền bỉ hằng ngày mà phát triển và củng cố.

Cũng như ngọc càng mài càng sáng, vàng càng luyện càng trong”.

- Phải rèn luyện, tu dưỡng đạo đức suốt đời. Người dạy: “Một dân tộc, một

đảng và mỗi con người, ngày hôm qua là vĩ đại, có sức hấp dẫn lớn, không nhất

định hôm nay và ngày mai vẫn được mọi người yêu mến và ca ngợi, nếu lòng dạ

không trong sáng nữa, nếu sa vào chủ nghĩa cá nhân”.

- Tự rèn luyện có vai trò rất quan trọng. Người khẳng định, đã là người thì ai

cũng có chỗ hay, chỗ dở, chỗ xấu, chỗ tốt, ai cũng có thiện, có ác ở trong mình.

Vấn đề là dám nhìn thẳng vào con người mình, không tự lừa dối, huyễn hoặc; thấy

rõ cái hay, cái tốt, cái thiện để phát huy và thấy rõ cái dở, cái xấu, cái ác để khắc

phục. Tu dưỡng đạo đức phải được thực hiện trong mọi hoạt động thực tiễn, trong

đời tư cũng như trong sinh hoạt cộng đồng, trong mọi mối quan hệ của mình.

NHỮNG NỘI DUNG CHỦ YẾU CỦA TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH

TIN TỨC - SỰ KIỆN

LIÊN KẾT